Εισαγωγή
Το άγχος είναι φυσιολογική αντίδραση επιβίωσης, αλλά όταν ξεπερνά ορισμένα όρια, παρεμβαίνει στις εκτελεστικές λειτουργίες όπως η λήψη αποφάσεων και η μνήμη εργασίας, το οποίο επίσης υποσκάπτει την ικανότητα εστίασης και διαταράσσει τον ύπνο, θέτοντας τον εγκέφαλο συνεχώς σε κατάσταση υπερέντασης.
Αυτή η συνεχής διέγερση του νευρικού συστήματος προκαλεί την υπερπαραγωγή κορτιζόλης και αδρεναλίνης καθώς και τη μείωση της μελατονίνης, διαταράσσοντας τον φυσικό κύκλο ύπνου και οδηγώντας σε συχνά ξύπνημα και επιφανειακό ύπνο. Αυτή η διακοπτόμενη ανάπαυση μειώνει την ικανότητα συγκέντρωσης την επόμενη μέρα.
Στην Ελλάδα, μελέτη του Politica.gr καταγράφει ότι το 41% των πολιτών αναφέρουν αϋπνία ως κύριο σύμπτωμα ψυχικής κόπωσης. Η κακή αναπλήρωση της ενέργειας κατά τη νύχτα επιδεινώνει τη συγκέντρωση την επόμενη μέρα, τροφοδοτώντας έναν φαύλο κύκλο άγχους.
Ο Freud απέδιδε το άγχος σε εσωτερικές συγκρούσεις του Εγώ με το Υπερεγώ. Όταν ο «εσωτερικός κριτής» ασκεί υπερβολική πίεση, το μυαλό παραμένει σε εγρήγορση και ο ύπνος γίνεται ανήσυχος, κάτι που περαιτέρω υπονομεύει τη γνωστική διαύγεια.
Στο βιοψυχολογικό μοντέλο του Murphy, η ενεργοποίηση του άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων δημιουργεί καρδιακή διέγερση και διαταραχές μνήμης. Σύμφωνα με έρευνα του Politic.gr, το 87% των εργαζομένων στην Ελλάδα βιώνει έντονο άγχος στο εργασιακό περιβάλλον. Τεχνικές αναπνοής και ασκήσεις χαλάρωσης μπορούν να αποσπάσουν τον εγκέφαλο από αυτή την υπερδιέγερση, αποκαθιστώντας τη συγκέντρωση.
Ο Jung επικεντρώνεται στα ασυνείδητα αρχέτυπα που ενεργοποιούνται υπερβολικά και αποσπούν την προσοχή από το παρόν. Η ανάλυση ονείρων και συμβόλων στοχεύει στην ολοκλήρωση αυτών των ψυχικών στοιχείων, βελτιώνοντας τόσο την ποιότητα του ύπνου όσο και την εστίαση.
Ο φαύλος κύκλος ανάμεσα σε άγχος, διαταραγμένο ύπνο και έλλειψη συγκέντρωσης απαιτεί ολιστική προσέγγιση: συνδυασμό τεχνικών χαλάρωσης, ψυχαναλυτικής αυτοανάλυσης και ενημέρωσης για τις ψυχολογικές τακτικές που μας επηρεάζουν.
Το Ερώτημα: Ποιος σε Κρατά σε Εγρήγορση; Και Γιατί;
Μάρκετινγκ και Κοινωνική Πίεση
Πολλές διαφημίσεις εκμεταλλεύονται ψυχολογικές τεχνικές πίεσης, χρησιμοποιώντας εικόνες ή λέξεις που καλλιεργούν ανασφάλεια για να πουλήσουν λύσεις. Η επίγνωση αυτών των μεθόδων βοηθά στην κριτική αποδόμησή τους.
Εταιρείες και πολιτικά μηνύματα συχνά εκμεταλλεύονται τεχνικές πρόκλησης φόβου για να καλλιεργήσουν ανασφάλεια και να προωθήσουν καταναλωτικά προϊόντα ή ιδεολογικές θέσεις. Η επίγνωση αυτών των μεθόδων και η κριτική στάση απέναντί τους ενισχύουν την ψυχική μας ανθεκτικότητα.
Και κάπου εκεί, έρχεται το μάρκετινγκ. Όχι σαν διαφήμιση, αλλά σαν υπόσχεση. Ότι αν αγοράσεις, θα ηρεμήσεις. Ότι αν ψηφίσεις, θα προστατευτείς. Ότι αν ακολουθήσεις, θα ανήκεις. Το άγχος δεν είναι πια πρόβλημα. Είναι προϊόν.
Τι βήματα θα κάνατε σήμερα για να ενισχύσετε την κριτική σας ικανότητα απέναντι σε τεχνικές που καλλιεργούν τον φόβο;
Το Άγχος ως Σύστημα
Το άγχος όμως δεν είναι μόνο ένα συναίσθημα. Είναι και ένα σύστημα.
Ξυπνάς και νιώθεις ήδη πίεση. Δεν έχεις καν ανοίξει τα μάτια σου, κι όμως ο νους σου τρέχει. Όχι προς τα όνειρα που μόλις έσβησαν, αλλά προς τις ειδοποιήσεις, τις εκκρεμότητες, τις απαιτήσεις. Το άγχος δεν περιμένει να το καλέσεις. Είναι εκεί πριν από σένα.
Και δεν είναι πια προσωπικό. Δεν είναι δικό σου. Είναι κοινωνικά οργανωμένο, τεχνολογικά ενισχυμένο, πολιτικά χρήσιμο. Το άγχος είναι το νέο εργαλείο ελέγχου. Δεν σε απειλεί. Σε κρατά απασχολημένο.
Η συγκέντρωση, από την άλλη, μοιάζει με πολυτέλεια. Ποιος έχει χρόνο να σκεφτεί βαθιά όταν όλα γύρω του φωνάζουν; Ποιος μπορεί να μείνει σιωπηλός όταν η σιωπή μοιάζει με αδράνεια; Ποιος μπορεί να κοιμηθεί όταν η μέρα δεν τελειώνει ποτέ;
Ο Freud μίλησε για εσωτερικές συγκρούσεις. Ο Jung για αρχέτυπα που μας καθοδηγούν. Ο Murphy για βιολογικές αντιδράσεις. Όλοι τους, με τον τρόπο τους, περιέγραψαν αυτό που σήμερα έχει γίνει κανονικότητα: μια διαρκή κατάσταση διέγερσης, μια αδυναμία να σταματήσεις, να ηρεμήσεις, να συγκεντρωθείς.
Γιατί αν συγκεντρωθείς, θα σκεφτείς. Και αν σκεφτείς, ίσως αμφισβητήσεις. Και αν αμφισβητήσεις, ίσως αποσυνδεθείς. Και τότε, τι θα γίνει με το καθεστώς που σε χρειάζεται αγχωμένο;
Δεν είναι τυχαίο που οι περισσότεροι δηλώνουν κουρασμένοι. Δεν είναι τυχαίο που ο ύπνος έχει γίνει δύσκολος. Δεν είναι τυχαίο που η σκέψη έχει γίνει θόρυβος. Είναι σχεδιασμένο έτσι.
Το ερώτημα δεν είναι απλώς το πώς να ηρεμήσεις αλλά και το πότε και γιατί να το κάνεις.
Το άγχος μας επηρεάζει – είναι το κλειδί στον τρόπο με τον οποίο θα μας ελέγξουν. Αν και κάποιες φορές δεν συμβαίνει απλά από ένα σύστημα αλλά και από ένα υποσύστημα ή και μόνο από ένα άτομο. Είναι το σιγανό ποταμάκι που μπορεί να μας παρασύρει!
Συμπέρασμα
Ψυχοδυναμικοί, βιολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες δημιουργούν έναν φαύλο κύκλο ανάμεσα σε άγχος, διαταραγμένο ύπνο και έλλειψη συγκέντρωσης. Η συνδυασμένη χρήση τεχνικών χαλάρωσης, αυτοανάλυσης και κριτικής στάσης απέναντι σε μηνύματα φόβου μπορεί να σπάσει αυτόν τον κύκλο.
Τι τεχνικές θα εντάσσατε στην καθημερινότητά σας για να ενισχύσετε την ψυχική σας ανθεκτικότητα στο άγχος;
Βιβλιογραφία
- Freud, S. (1929). Das Unbehagen in der Kultur.
- Murphy, R. A. (2015). The Physiology of Anxiety: A Biopsychological Perspective.
- Jung, C. G. (1921). Psychologische Typen.
- Psychology.gr. Το άγχος και η επίδρασή του στις εκτελεστικές λειτουργίες.
- Therapia.gr. Οι ψυχολογικές επιπτώσεις του άγχους.
- Politica.gr. Από κατάθλιψη, άγχος και ψυχοσωματικά πάσχουν οι Έλληνες εργαζόμενοι (Δημοσίευση: 04/09/2023).
- Politic.gr. Εργασιακή πίεση στην Ελλάδα: στο 87% η αναλογία των εργαζομένων που βιώνουν άγχος (07/07/2025).