Με τίτλους που θα έκαναν περήφανο ακόμη και τον Ναπολέοντα, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα παρουσιάζει το «μεγάλο σχέδιο» για να μετατρέψει το ευρώ σε διεθνές αποθεματικό νόμισμα και την Ευρώπη σε «νέο παγκόσμιο ηγέτη». Το όπλο; Οι «γραμμές ρευστότητας» – ένα τεχνικό εργαλείο τόσο συναρπαστικό που μόνο οικονομολόγοι μπορούν να ενθουσιαστούν γι' αυτό. Το πρόβλημα; Ότι ακόμα κι αυτοί οι οικονομολόγοι αναρωτιούνται αν η Ευρώπη πάσχει από αυταπάτες μεγαλείου ή απλώς προσπαθεί απελπισμένα να μην ξεχαστεί στο παγκόσμιο οικονομικό σκηνικό.
Το «επαναστατικό» σχέδιο: Δανείστε ευρώ, γίνετε υπερδύναμη
Σύμφωνα με δημοσίευμα του Politico που αναπαράγει η Fortune Greece, η ΕΚΤ εξετάζει να διευρύνει τις γραμμές ρευστότητας σε ευρώ προς ξένες κεντρικές τράπεζες. Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι άλλες χώρες θα μπορούν να δανείζονται ευρώ πιο εύκολα σε περιόδους κρίσης – είτε μέσω swap lines (ανταλλαγή νομισμάτων) είτε μέσω repo lines (δανεισμός έναντι εξασφαλίσεων σε ευρώ).
Η ιδέα είναι ότι αν η Ρουμανία, η Πολωνία ή η Αλβανία ξέρουν ότι μπορούν πάντα να βρουν ευρώ σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, τότε θα αρχίσουν να το χρησιμοποιούν περισσότερο στο καθημερινό εμπόριο. Και έτσι – αβρακαντάβρα – το ευρώ γίνεται το επόμενο δολάριο.
|
Τι προτείνει η ΕΚΤ |
Τι πραγματικά σημαίνει |
|
Επέκταση γραμμών ρευστότητας |
Να δανείζουμε ευρώ σε περισσότερες χώρες |
|
Μείωση κόστους EUREP |
Φθηνότερος δανεισμός για να ελκύσουμε πελάτες |
|
Μόνιμος μηχανισμός |
Όχι προσωρινές γραμμές – θέλουμε δέσμευση |
|
Μιμούμαστε την Κίνα |
Το Πεκίνο έχει 40 γραμμές swap, εμείς μόλις 7 |
Η εμπνευσμένη σύγκριση: «Να μιμηθούμε την Κίνα»
Σε μια στιγμή καθαρής ειλικρίνειας, ο διοικητής της γαλλικής κεντρικής τράπεζας, Φρανσουά Βιλερουά ντε Γκαλό, πρότεινε ότι η Ευρώπη θα μπορούσε «τουλάχιστον να εμπνευστεί από την Κίνα». Ο Παπάντια του Bruegel – πρώην αξιωματούχος της ΕΚΤ – παραδέχτηκε ότι η ΕΚΤ «δεν προωθεί το ευρώ στον βαθμό που οι Κινέζοι προωθούν το ρενμίνμπι».
Μεταφράζοντας από τα διπλωματικά: η Κίνα έχει δημιουργήσει 40 γραμμές swap με εμπορικούς εταίρους παγκοσμίως, ενώ η ΕΚΤ έχει μόλις επτά μόνιμες γραμμές – κυρίως με τις ΗΠΑ, την Ιαπωνία, την Ελβετία και τον Καναδά. Η Ευρώπη, με άλλα λόγια, προσπαθεί να παίξει το παιχνίδι της Κίνας με το 1/6 των εργαλείων.
Το πιο αστείο; Οι υπάρχουσες γραμμές EUREP (με τη Ρουμανία, την Αλβανία, το Κόσοβο κ.ά.) δεν χρησιμοποιούνται. Η τελευταία φορά που κάποιος τις ενεργοποίησε ήταν την 2α Ιανουαρίου 2024 – και ακόμη κι αυτό ήταν τυπική κίνηση. Ακόμα και στο αποκορύφωμα της πανδημίας Covid, η χρήση τους δεν ξεπέρασε τα 3,6 δισ. ευρώ.
Ε λοιπόν, η λύση της ΕΚΤ; Να δημιουργήσουμε περισσότερες γραμμές που κανείς δεν θέλει να χρησιμοποιήσει.
Γεωπολιτική αφέλεια: Η Ευρώπη ως «safe haven» σε κόσμο που καταρρέει
Η ΕΚΤ υποστηρίζει ότι ο στόχος είναι να προστατευτεί η Ευρώπη από την πιθανότητα οι ΗΠΑ να σταματήσουν να προσφέρουν γραμμές δολαρίου ή να επιβάλουν «απαράδεκτους όρους». Με άλλα λόγια, η Φρανκφούρτη ανησυχεί ότι η Ουάσιγκτον υπό τον Τραμπ μπορεί να χρησιμοποιήσει το δολάριο ως γεωπολιτικό όπλο – και θέλει το ευρώ να γίνει η εναλλακτική.
Ας δούμε όμως την πραγματικότητα:
1. Η Ευρώπη δεν είναι γεωπολιτική υπερδύναμη
Όπως επισήμανε ο Τζιανλούκα Μπενίνιο, πρώην επικεφαλής του ερευνητικού τμήματος της Fed Νέας Υόρκης, «οι γραμμές ρευστότητας μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να προωθήσεις τους στόχους σου εφόσον έχεις ήδη ισχύ, αλλά δεν μπορούν να τη δημιουργήσουν».
Η μειούμενη γεωπολιτική βαρύτητα της Ευρώπης σημαίνει ότι κανείς δεν πρόκειται να ζητήσει ευρώ επειδή «υπάρχει η δυνατότητα». Οι χώρες στρέφονται στο δολάριο όχι επειδή η Fed έχει ωραίες γραμμές swap, αλλά επειδή οι ΗΠΑ έχουν το μεγαλύτερο στρατό, τις πιο ισχυρές εταιρείες τεχνολογίας και τη βαθύτερη κεφαλαιαγορά του κόσμου.
Το ευρώ; Εκπροσωπεί μια ήπειρο που δεν μπορεί να συμφωνήσει αν πρέπει να στείλει όπλα στην Ουκρανία, που εξαρτάται από την Αμερική για την άμυνά της και που – μέχρι πριν λίγα χρόνια – ήταν έτοιμη να διαλυθεί λόγω χρέους (ευχαριστούμε, Ελλάδα).
2. Δεν υπάρχει ευρωπαϊκό «ασφαλές» ομόλογο
Το μεγαλύτερο πρόβλημα με τις γραμμές repo (EUREP) είναι ότι χρειάζεται ασφαλή περιουσιακά στοιχεία σε ευρώ ως εξασφάλιση. Οι ΗΠΑ έχουν τα αμερικανικά κρατικά ομόλογα – το «χρυσό πρότυπο» ασφάλειας. Η Ευρώπη; Έχει γερμανικά bunds (εντάξει), γαλλικά OATs (λιγότερο εντάξει) και ελληνικά ομόλογα (αν αγαπάτε τον κίνδυνο).
Ο Παπάντια του Bruegel το είπε ξεκάθαρα: το δίκτυο γραμμών της Fed λειτουργεί επειδή «η Fed έχει το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών ως είδος εταίρου». Η Ευρώπη δεν έχει κοινό ευρωπαϊκό ομόλογο – κάτι που συζητείται εδώ και δεκαετίες αλλά ποτέ δεν συμβαίνει, γιατί η Γερμανία αρνείται να πληρώσει για τα ελληνικά, ιταλικά και ισπανικά χρέη.
Χωρίς κοινό ομόλογο, οι γραμμές EUREP έχουν φυσικό όριο. Και η ΕΚΤ το ξέρει – αλλά προτιμά να κάνει ότι το πρόβλημα δεν υπάρχει.
3. Ο κίνδυνος πτώχευσης: Το παράδειγμα της Αργεντινής
Όταν δανείζεις χρήματα σε ξένες χώρες, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος ότι δεν θα μπορέσουν να τα επιστρέψουν. Όπως σημείωσε ο Μπραντ Σέτσερ του Council on Foreign Relations, οι ΗΠΑ έχουν μπλέξει με τη γραμμή swap των 20 δισ. δολαρίων προς την Αργεντινή: «Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θέλουν πραγματικά το νόμισμα της Αργεντινής. Περιμένουν να τους επιστραφεί το ποσό σε δολάρια, οπότε θα ήταν τεράστια αποτυχία αν το swap δεν αντιστρεφόταν ποτέ και το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών κατέληγε να κρατάει ένα σωρό πέσος».
Φανταστείτε τώρα την ΕΚΤ να κρατάει «ένα σωρό» τουρκικές λίρες, ή ουκρανικά χρίβνια, ή – ακόμα χειρότερα – να αποδεχθεί ως εξασφάλιση ομόλογα από χώρες που μπορεί να μην υπάρχουν σε μια δεκαετία.
Ο αξιωματούχος της ΕΚΤ που μίλησε ανώνυμα στο Politico παραδέχτηκε: «Ο βασικός κίνδυνος είναι ότι η χώρα θα χρησιμοποιήσει το swap και δεν θα μπορέσει να επιστρέψει τα αντληθέντα ευρώ. Και τότε θα μείνεις με ξένο νόμισμα για το οποίο δεν ξέρεις πραγματικά τι να κάνεις».
Οικονομικές συνέπειες: Ποιος πληρώνει τον λογαριασμό;
Το κόστος για τις ευρωπαϊκές κεντρικές τράπεζες
Η ΕΚΤ και οι εθνικές κεντρικές τράπεζες της ευρωζώνης βρίσκονται ήδη σε δύσκολη θέση. Η Bundesbank πιθανότατα θα σημειώσει απώλειες 26 δισ. ευρώ το 2023, επειδή πληρώνει 2,5% τόκο στις τραπεζικές καταθέσεις ενώ τα ομόλογα που κατέχει αποδίδουν μόλις 0,5%. Η ιδέα να αναλάβει επιπλέον κινδύνους δανείζοντας σε αμφίβολης φερεγγυότητας χώρες δεν ακούγεται ακριβώς σοφή.
Η Τράπεζα της Ελλάδος «γλιτώνει» μόνο επειδή οι αγορές ομολόγων ήταν μικρότερες και με υψηλότερες αποδόσεις. Αλλά αν η ΕΚΤ αρχίσει να δανείζει μαζικά σε ξένες χώρες και κάποια πτωχεύσει, μαντέψτε ποιος θα πληρώσει; Οι ευρωπαίοι φορολογούμενοι.
Το «κάρο πριν από το άλογο»
Ο Μπενίνιο το περιέγραψε τέλεια: η εστίαση στις γραμμές ρευστότητας σημαίνει ότι τοποθετείται «το κάρο πριν από το άλογο». Η Ευρώπη χρειάζεται πρώτα:
- Ένα σαφές πολιτικό όραμα για τον ρόλο της στην παγκόσμια οικονομία
- Ένωση Κεφαλαιαγορών για να ανταγωνιστεί τη Wall Street
- Κοινό ευρωπαϊκό ασφαλές ομόλογο για να υπάρχει εξασφάλιση
Χωρίς αυτά, οι γραμμές ρευστότητας είναι σαν να προσπαθείς να πουλήσεις αυτοκίνητο χωρίς μηχανή. Μπορεί να μοιάζει ωραίο, αλλά δεν πάει πουθενά.
Η πραγματική γεωπολιτική εικόνα
Η αλήθεια είναι ότι η ΕΚΤ δεν προσπαθεί να κάνει την Ευρώπη «νέο παγκόσμιο ηγέτη». Προσπαθεί απλώς να μην μείνει στο περιθώριο.
|
Σενάριο |
Τι σημαίνει για το ευρώ |
|
Οι ΗΠΑ διακόπτουν τη στήριξη δολαρίου |
Χάος στις διεθνείς αγορές – το ευρώ μπορεί να γίνει εναλλακτική |
|
Η Κίνα επεκτείνει το ρενμίνμπι |
Το ευρώ χάνει έδαφος ως δεύτερο αποθεματικό νόμισμα |
|
Η Ευρώπη δεν κάνει τίποτα |
Σταδιακή περιθωριοποίηση – το ευρώ γίνεται «περιφερειακό» νόμισμα |
Το πρόβλημα είναι ότι η ΕΚΤ προσπαθεί να λύσει ένα πολιτικό πρόβλημα με τεχνοκρατικά εργαλεία. Οι γραμμές ρευστότητας δεν θα κάνουν το ευρώ παγκόσμιο νόμισμα. Μόνο μια ενωμένη, ισχυρή και αξιόπιστη Ευρώπη μπορεί να το κάνει – και αυτό απαιτεί πολιτική βούληση που προς το παρόν λείπει.
Το ειρωνικό twist
Ο διοικητής της αυστριακής κεντρικής τράπεζας, Μάρτιν Κόχερ, ήταν περίφημα ειλικρινής: «Δεν υποστηρίζω ότι πρέπει να δημιουργήσεις ή να ενθαρρύνεις τεχνητά μια ζήτηση. Αντιθέτως, αν υπάρξει ζήτηση, πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι».
Μετάφραση: Μην κάνουμε τίποτα μέχρι να μας ζητήσει κάποιος. Και αν δεν μας ζητήσει ποτέ; Τότε προφανώς δεν χρειαζόταν.
Αυτή είναι η διαφορά μεταξύ Ευρώπης και Κίνας. Το Πεκίνο δημιουργεί 40 γραμμές swap πριν τις ζητήσει κανείς, γιατί ξέρει ότι η ισχύς προέρχεται από την προληπτική κίνηση. Η Ευρώπη περιμένει να «υπάρξει ζήτηση» – δηλαδή να καταρρεύσει κάτι πρώτα – και μετά ίσως, ίσως, κάνει κάτι.
Συμπέρασμα: Το ευρώ ως «plan B» για έναν κόσμο που δεν το ζήτησε
Το σχέδιο της ΕΚΤ για να κάνει την Ευρώπη «νέο παγκόσμιο ηγέτη» μέσω γραμμών ρευστότητας είναι η οικονομική έκδοση του «πού είσαι, friend;» – προσπαθεί απεγνωσμένα να φανεί σημαντικό σε έναν κόσμο που την έχει ήδη ξεχάσει.
Οι γραμμές ρευστότητας δεν είναι κακή ιδέα per se. Το πρόβλημα είναι ότι:
- Δεν υπάρχει γεωπολιτική βάση: Η Ευρώπη δεν έχει την ισχύ που χρειάζεται για να κάνει το ευρώ παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα.
- Δεν υπάρχει δημοσιονομική βάση: Χωρίς κοινό ευρωπαϊκό ομόλογο, οι γραμμές έχουν όρια.
- Δεν υπάρχει πολιτική βούληση: Οι ευρωπαϊκές χώρες δεν μπορούν να συμφωνήσουν ούτε στο χρώμα των κουρτινών στις Βρυξέλλες, πόσο μάλλον σε μια κοινή γεωστρατηγική για το νόμισμα.
Η αλήθεια είναι ότι η ΕΚΤ ονειρεύεται το ευρώ ως την επόμενη παγκόσμια αποθεματική μονάδα, ενώ ο υπόλοιπος κόσμος το βλέπει ως «το νόμισμα εκείνων των Ευρωπαίων που μαλώνουν συνεχώς».
Μπορεί κάποια μέρα η Ευρώπη να βρει την πολιτική ενότητα και το γεωπολιτικό θάρρος να γίνει πραγματικά παγκόσμιος παίκτης. Μέχρι τότε, οι γραμμές ρευστότητας της ΕΚΤ θα παραμείνουν αυτό που είναι σήμερα: ένα καλό σχέδιο στα χαρτιά που κανείς δεν χρησιμοποιεί στην πράξη.
Αλλά τουλάχιστον τα δελτία Τύπου ακούγονται εντυπωσιακά.