Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) βρίσκεται στο κατώφλι μιας από τις πιο φιλόδοξες μεταρρυθμίσεις στην ιστορία του ευρωπαϊκού νομισματικού συστήματος: την εισαγωγή του ψηφιακού ευρώ. Ωστόσο, όσο πλησιάζει η υλοποίηση του έργου, τόσο εντείνονται οι ανησυχίες των πολιτών και οι αντιδράσεις από διάφορους κλάδους της οικονομίας. Παράλληλα, η διαμετρικά αντίθετη στάση των Ηνωμένων Πολιτειών αναδεικνύει μια σημαντική γεωπολιτική διάσταση στο ζήτημα των ψηφιακών νομισμάτων.
Τι Είναι και Πώς Λειτουργεί το Ψηφιακό Ευρώ
Το ψηφιακό ευρώ αποτελεί την ψηφιακή εκδοχή των μετρητών, ένα νόμιμο ψηφιακό νόμισμα που εκδίδεται απευθείας από την ΕΚΤ. Σε αντίθεση με τα χρήματα που βρίσκονται σήμερα στους τραπεζικούς μας λογαριασμούς – τα οποία ουσιαστικά αποτελούν υποχρεώσεις των εμπορικών τραπεζών – το ψηφιακό ευρώ θα είναι χρήμα της κεντρικής τράπεζας, όπως ακριβώς τα φυσικά χαρτονομίσματα και κέρματα.
Η λειτουργία του θα είναι απλή: οι πολίτες θα αποκτούν ένα ψηφιακό πορτοφόλι, είτε μέσω τραπεζών είτε από δημόσιους φορείς όπως το ταχυδρομείο, και θα μπορούν να το τροφοδοτούν με χρήματα από τραπεζικούς λογαριασμούς ή με μετρητά. Οι συναλλαγές θα πραγματοποιούνται απευθείας από πορτοφόλι σε πορτοφόλι, όπως ακριβώς γίνεται με τα μετρητά, χωρίς να απαιτείται η μεσολάβηση τρίτων όπως οι εταιρείες πιστωτικών καρτών. Το σύστημα θα λειτουργεί τόσο με σύνδεση στο διαδίκτυο (online) όσο και χωρίς (offline), διασφαλίζοντας την ιδιωτικότητα των συναλλαγών.
Οι Λόγοι που Προωθείται από τις Κυβερνήσεις
Η ΕΚΤ έχει στρατηγικούς λόγους να επιμένει στην εισαγωγή του ψηφιακού ευρώ. Πρώτον, σε μια εποχή όπου οι πληρωμές σε μετρητά μειώνονται συνεχώς, η κεντρική τράπεζα φοβάται ότι η νομισματική της εξουσία θα διαβρωθεί. Χωρίς ψηφιακό ευρώ, η Ευρώπη γίνεται υπερβολικά εξαρτημένη από αμερικανικούς κολοσσούς όπως η Visa και η Mastercard για τις διασυνοριακές συναλλαγές της.
Η ανησυχία έχει εντείνει με την άνοδο των stablecoins – κρυπτονομισμάτων συνδεδεμένων με το δολάριο – που προωθεί η κυβέρνηση Τραμπ. Επίσης, υπάρχει ο φόβος ότι τεχνολογικοί γίγαντες όπως η Meta, η Apple ή η X θα προσπαθήσουν να κυριαρχήσουν στην αγορά πληρωμών, αφήνοντας την Ευρώπη στο έλεος ξένων συμφερόντων. Όπως τονίζει ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας Γιάννης Στουρνάρας, το Ευρωσύστημα είναι έτοιμο να επιταχύνει τη διαδικασία, ενώ το έργο δημιουργεί νέες δυνατότητες καινοτομίας για τις τράπεζες και τα ιδρύματα πληρωμών.
Ο Φόβος και η Άρνηση των Πολιτών
Παρά τους στρατηγικούς λόγους της ΕΚΤ, οι ευρωπαίοι πολίτες δείχνουν σημαντική επιφυλακτικότητα. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Καταναλωτών (BEUC) που διεξήχθη σε 10 χώρες με πάνω από 10.000 συμμετέχοντες, το 85% των καταναλωτών επιθυμεί να παραμείνει διαθέσιμη η επιλογή των μετρητών. Το 46% των εφήβων και το 52% των ενηλίκων ανησυχούν ότι θα χάσουν το δικαίωμά τους να επιλέγουν τον τρόπο πληρωμής.
Οι ανησυχίες αφορούν κυρίως την ασφάλεια: το 55% των καταναλωτών ζητά ενίσχυση της ασφάλειας και αξιοπιστίας των ψηφιακών πληρωμών, ενώ το 81% των ενηλίκων εκφράζει επιφυλάξεις για την προστασία των προσωπικών τους δεδομένων. Στην Ελλάδα, το 14,8% των συμμετεχόντων έχει πέσει θύμα απάτης τα τελευταία πέντε χρόνια. Επιπλέον, το 49% των καταναλωτών ζητά δωρεάν ή πολύ χαμηλές χρεώσεις για τις ψηφιακές συναλλαγές.
Οι τράπεζες και ο χρηματοπιστωτικός κλάδος έχουν επίσης χαρακτηρίσει το έργο «λύση που δημιουργεί πρόβλημα», ανησυχώντας για το κόστος υλοποίησης της απαιτούμενης υποδομής και τον κίνδυνο να καταπνιγεί η μελλοντική καινοτομία.
Η Διαφορετική Προσέγγιση της Αμερικής
Σε πλήρη αντίθεση με την Ευρώπη, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν επιλέξει έναν διαμετρικά αντίθετο δρόμο. Τον Ιανουάριο του 2025, ο Πρόεδρος Τραμπ εξέδωσε προεδρικό διάταγμα που απαγορεύει στις ομοσπονδιακές υπηρεσίες να αναλάβουν οποιαδήποτε δράση για τη δημιουργία, έκδοση ή προώθηση ενός ψηφιακού δολαρίου (CBDC). Η Γερουσία και η Βουλή των Αντιπροσώπων προχώρησαν ακόμη περισσότερο, με την ψήφιση νομοσχεδίων που απαγορεύουν στην Ομοσπονδιακή Τράπεζα (Fed) να εκδώσει CBDC απευθείας στο κοινό.
Η αμερικανική κυβέρνηση προτιμά να στηρίξει τα stablecoins – ιδιωτικά κρυπτονομίσματα συνδεδεμένα με το δολάριο – θεωρώντας τα ως μέσο ενίσχυσης της παγκόσμιας κυριαρχίας του δολαρίου. Ο Τραμπ υπέγραψε μάλιστα τον νόμο Genius Act για την προώθηση συγκεκριμένων κρυπτονομισμάτων. Οι αμερικανικοί πολιτικοί εκφράζουν φόβους για κυβερνητική επιτήρηση των συναλλαγών μέσω ενός CBDC, προτιμώντας λύσεις του ιδιωτικού τομέα.
Ευρώπη vs Αμερική: Δύο Διαφορετικές Φιλοσοφίες
Η σύγκριση των δύο προσεγγίσεων αναδεικνύει θεμελιώδεις διαφορές στη φιλοσοφία τους. Η Ευρώπη επιλέγει μια κεντρικά ελεγχόμενη λύση από την ΕΚΤ, θεωρώντας ότι τα CBDC προσφέρουν χρηματοπιστωτική σταθερότητα και προστατεύουν τη νομισματική κυριαρχία της ΕΕ. Αντίθετα, η Αμερική επιλέγει να στηρίξει ιδιωτικές λύσεις, ελπίζοντας ότι τα stablecoins θα ενισχύσουν το δολάριο παγκοσμίως χωρίς την ανάγκη κυβερνητικού ελέγχου.
Οι Βρυξέλλες βλέπουν τα stablecoins ως απειλή για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, ενώ η Ουάσινγκτον τα θεωρεί ευκαιρία. Η Ευρώπη ανησυχεί για την εξάρτηση από αμερικανικούς τεχνολογικούς κολοσσούς, ενώ η Αμερική φοβάται την κυβερνητική παρέμβαση στις ατομικές συναλλαγές.
Επίλογος
Το ψηφιακό ευρώ παραμένει «καυτή πατάτα» για τις Βρυξέλλες. Ενώ το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα κράτη-μέλη προσπαθούν να καταλήξουν σε συμφωνία μέχρι το τέλος του έτους, οι τελικές αποφάσεις δεν αναμένονται πριν τον Μάιο του 2026, με την πραγματική κυκλοφορία του νέου νομίσματος να μην προβλέπεται πριν το 2028. Οι επόμενοι μήνες θα είναι κρίσιμοι, καθώς η ΕΚΤ καλείται να πείσει τόσο τους πολιτικούς όσο και τους πολίτες ότι το ψηφιακό ευρώ αποτελεί την καλύτερη απάντηση στις προκλήσεις της ψηφιακής εποχής – σε μια περίοδο όπου η Αμερική έχει ήδη διαλέξει έναν εντελώς διαφορετικό δρόμο.